Λουκιανό Σαμοσατέα, ευ πράττειν!
Δοξάζουμε την τύχη μας που απολαμβάνουμε την φιλία σου, Λουκιανέ. Δέξου μαζί και τον θαυμασμό μας στην τέχνη σου και στο πρόσωπό σου. Γιατί μας ευφραίνεις και μας διδάσκεις ενώ εξιστορείς γεγονότα, που κάθε λογικό άνθρωπο εξοργίζουν. Αναφέρομαι φυσικά στην διήγηση των κατορθωμάτων του Αλέξανδρου του ήρωα της Ποντικής. Σε πληροφορώ λοιπόν πως την αναγνώσαμε στην βιβλιοθήκη σε μαθητές και φίλους και κάθε τόσο ξεσπούσαμε σε χειροκροτήματα. Θα σου ομολογήσω μάλιστα πως ζήτησα από τον αναγνώστη να μην παραλείψει ούτε λέξη, επομένως ακούστηκαν και όσα κολακευτικά αναφέρεις για το πρόσωπό μου, τα οποία δεν θα διστάζω να χρησιμοποιώ ως διαπιστευτήριο. Η φήμη σου στην πόλη των Αθηνών θα εξακολουθήσει να προσθέτει στη δική μου.
Ομολογώ λοιπόν πως το γραπτό είναι πολύ πιο απολαυστικό από κάθε σχετική σου διήγηση για τον επιτήδειο απατεώνα και αισθάνομαι δικαιωμένος που επέμενα να καταγράψεις τις περιπέτειές του. Οι τεχνικές που χρησιμοποίησε, όπως τις περιγράφεις, δεν διαφέρουν από αυτές που στις δικές μου έρευνες έχω διαπιστώσει, μόνο που εκείνος πρόσθεσε στην επιστήμη της μαγείας την επιστήμη της αγυρτείας, αφού οι στόχοι του ήταν πολύ υψηλοί και το θράσος του σπάνιο. Ασφαλώς φοβήθηκα, έχοντας αφορμή από τη συγγραφική σου απουσία την περίοδο της Αιγύπτου, πως η δεύτερη εμπλοκή σου σε ζητήματα μεγάλης ευθύνης θα σε απομάκρυνε από την γραφή, – πώς έκανα για σένα τέτοια σκέψη; – και θα λησμονούσες την υπόσχεση. Χαίρομαι που διαψεύστηκα.
Πρώτα, λοιπόν, θα ζητήσουμε την άδειά σου να κάνουμε αντίγραφα. Θα το προτείνουμε ως ιστορικό χρονικό διατηρώντας για τίτλο το όνομα του πρωταγωνιστή: «Αλέξανδρος» και μαζί «Ψευδομάντις» για συνοδευτικό ή υπότιτλο ώστε να μην υπάρχει σύγχυση με τον στρατηλάτη. Από την βιβλιοθήκη του Αδριανού ήδη μου το ζήτησαν για αντιγραφές. Οι μαθητές μου επίσης αδημονούν να λάβουν αντίγραφο και δεν είναι οι μόνοι. Να αναμένεις μεγάλη διάδοση.
Ταυτόχρονα, βεβαίως, αυξήθηκε το ενδιαφέρον όλων των νέων μου μαθητών για τον Επίκουρο. Ευτυχώς ο Κήπος, – ο οποίος δικαιούται αντίγραφο – εξακολουθεί και σήμερα να απέχει από την παλιά του αίγλη, παρ’ όλη την εύνοια της αείμνηστης Πλωτίνας όπως και του Μάρκου Αντωνίνου πρόσφατα, και δεν φοβάμαι μην απολέσω μαθητές. Αστειεύομαι! Αν υπάρξουν απώλειες θα ευχόμουν με κάθε ειλικρίνεια να είναι προς τα εκεί. Άλλωστε, στις εκδηλώσεις που εξακολουθώ να οργανώνω στην βιβλιοθήκη καλώ συχνά φίλους από τον Κήπο να μιλήσουν για τα δικά τους και μένουμε πάντοτε ευχαριστημένοι, καθώς κάτι κερδίζουμε.
Χαίρομαι λοιπόν που διακρίνω στον «Αλέξανδρο ή Ψευδομάντη» σου – μια σαφή χωρίς αμφιβολία ανοιχτή παραδοχή για την χρησιμότητα των αληθινών απόψεων του Επίκουρου, κάτι που σε προηγούμενα γραπτά σου απόφευγες να κάνεις. Θυμάμαι, λοιπόν, πως όταν κάποτε υπαινίχτηκα πως ο Επίκουρος είναι δικαιολογημένα ανεπιθύμητος στους ανώτερους κύκλους, μου αντέταξες τους φίλους σου στην Άμαστρι. Και να που τώρα τους αναφέρεις, με τρόπο μάλιστα που δικαιώνει την επικούρεια στάση ζωής σε κάθε τομέα. Και ιδιαίτερα σ’ εκείνον που ενδιαφέρει και τους δυο μας, στον οποίο βρήκαμε τόσα κοινά. Την βλακεία και την ευπιστία των ανθρώπων. Μήπως λοιπόν – σε ρωτώ πολύ σοβαρά – είναι προτιμότερο, ειδικά τώρα που μας επισκέπτεται το γήρας και συμβαίνει να απολαμβάνεις μεγάλη εκτίμηση ως κρατικός λειτουργός, η ιστορία σου του Ψευδομάντη να μείνει μεταξύ μας και να μην πάρει την διάδοση που προδιαγράφεται, όπως την περιέγραψα πριν; Θα περιμένω την απάντησή σουν πριν κάνω έστω ένα αντίγραφο.
Αλλάζω θέμα. Είχες δίκιο για το «Περί Αληθείας». Έκαμε εντύπωση μόνο σ’ εκείνους που έχουν τις ίδιες απόψεις μ’ εμάς. Έλαβα επαίνους από τους φίλους για τα επιχειρήματα και τον τρόπο γραφής και την βαθειά και απλωμένη γνώση του θέματος. Εντυπωσίασαν ιδιαίτερα όσα παρέθεσα για τις δοξασίες των Ιουδαίων, – απορούσαν πού τα έμαθα – επομένως συνέβαλαν αποφασιστικά όσα μου προσκόμισες από την Αλεξάνδρεια των οποίων όπως φάνηκε έκαμα καλή χρήση. Τώρα πλέον θεωρούμαι ειδικός θεωρητικός χριστιανολόγος, τίτλο που επιθυμώ βεβαίως να αποποιηθώ.
Στους ίδιους τους χριστιανούς, όπως το πρόβλεψες, δεν κάηκε καρφάκι. Άκουσα να λέγεται πως «αφού ασχολήθηκε μαζί μας αυτός ο Κέλσος διαθέτουμε πλέον δύναμη αναπότρεπτη και ανεπίστρεπτη». Πολύ φοβάμαι πως τους υποδεικνύω δρόμους και τους παρέχω επιχειρήματα. Η λέξη δύναμη που μεταχειρίζονται με φοβίζει, ιδίως αν επιλέξουν το δρόμο της συμμόρφωσης στο κράτος, που – φεύ – είναι αυτός που τους συνιστώ. Σήμερα επιλέγουν το αντίθετο γι αυτό ο Μάρκος τους καταδίωξε με τρόπο αταίριαστο στη μόρφωση και το χαρακτήρα του. Γιατί θεωρώ απίθανο να μη γνώριζε πόσα στοιχεία από τη φιλοσοφία που ακολούθησε, ασπάζεται η δοξασία τους. Επομένως τι θα συμβεί όταν συμμαχήσουν με το κράτος; Διανύουμε μια παράξενη εποχή. Άγνωστο πού θα καταλήξουν όλα αυτά. Δεν γνωρίζω αν θα νιώσει ποτέ το ίδιο άδεια και σε απόγνωση η ανθρωπότητα. Όμως πάλι ποιοι αποτελούν την ανθρωπότητα; Ίσως όχι εμείς αλλά εκείνοι. Αν αυτό είναι αλήθεια, τότε λοιπόν, καλώς γερνάμε και έρχεται η ώρα εξαφανιστούμε. Τι θα έλεγαν γι αυτά οι φίλοι μας που με τόση αταλάντευτη κρίση όχι μόνο απέφυγαν ανάλογους σκοπέλους σε περισσότερο ταραγμένη πολιτικά περίοδο από τη σημερινή, αλλά έζησαν ευδαίμονες; Εννοώ βέβαια τον Επίκουρο και τους φίλους του.
Ασφαλώς, όπως είχαμε πει και μαζί, φρονίμως ποιών, χρησιμοποίησα επιχειρήματα από τους πυθαγόρειους και τον Πλάτωνα κι αν μου ξέφυγε κανένα του Επίκουρου ήταν για να μην φανεί πως υπολείπομαι σε γνώσεις, επομένως ελπίζω να την γλυτώσω. Να λοιπόν που φοβόμαστε αυτούς που κατηγορούμε. Αν η στάση μας αυτή οφείλεται στο γήρας, ομολογώ πως καθόλου δεν μου αρέσει. Γι αυτό απορώ μ’ εσένα και με την ανοιχτή σου υποστήριξη στον Επίκουρο. Από τη μια συμβούλεψες εμένα – στο δικό μου έργο – να τον κρύψω κι εσύ τώρα τον φέρνεις ολόσωμο στην αγορά. Εκτός, επαναλαμβάνω, αν θέλεις να μείνει μεταξύ μας.
Ξαναγυρνώ στο θέμα, καθώς έχω την άποψη πως είναι το κυρίαρχο στον “Αλέξανδρό” σου. Ναι, λοιπόν, χαίρομαι που εναντιώθηκες στον απατεώνα και τον πολέμησες στο όνομα του Επίκουρου. Και λυπάμαι ταυτόχρονα που η φιλοσοφία αυτή δεν έχει στις μέρες μας την αποδοχή που θα της άξιζε. Προσπαθώντας να δώσω μιαν εξήγηση δεν μπορώ να μην καταλήξω στην απονεύρωσή της εξ αιτίας της απομάκρυνσης από τα πολιτικά πράγματα. Είναι το μόνο ίσως θέμα που διαφωνώ μαζί τους όπως σου ανέφερα κι άλλοτε. Πώς μπορείς να κλείνεσαι στον Κήπο και να αδιαφορείς για όσα γίνονται; Αυτό θα σε απομακρύνει και από τον βηματισμό της κοινωνίας. Θα υπάρξει αναπόφευκτα αποξένωση.
Προβληματίζομαι, όταν διαβάζω τα λόγια σου, πως αυτός ο αγύρτης ο Αλέξανδρος αποστρέφονταν το ίδιο τους χριστιανούς και τους επικούρειους. Αν και δεν θα περιμέναμε από έναν τέτοιον άνθρωπο να μας μάθει ποιοι είναι οι μεν και ποιοι οι δε, με βάζει σε σκέψεις το πόσο χαμηλά μπορεί να φτάσει τον καθένα η θρησκευτική πρόληψη είτε αυτός βρίσκεται στην πλευρά των απατεώνων είτε του εύπιστου κοσμάκη. Γιατί στα ελληνικά ήθη που υπερασπίστηκα ανήκει ο Ασκληπιός και η ιατρική, ο Απόλλων και το ζωογόνο φως και βέβαια η μαντική, στο βαθμό που προέρχεται από επίσημα μαντεία σαν αυτά που υπάρχουν από αιώνες στη Δωδώνη, τους Δελφούς ή τον Αχέροντα.
Φοβάμαι λοιπόν πως θα χρειαζόμουν τη δική σου τέχνη ώστε η υπεράσπιση όλων αυτών των αξιών με τις οποίες γαλουχήθηκαν τόσες γενιές να μην επιβεβαιώνει υποκείμενα σαν τον Αλέξανδρο, που, όσο κι αν αποτελεί ένα ακραίο δείγμα, καθόλου δεν αποκλείεται να βρίσκει και σήμερα και πάντα μιμητές εδώ κι εκεί. Κι αυτή η περιγέλαστη ευπιστία συναντιέται άραγε μόνο στους Παφλαγόνες;
Όμως αυτά δεν τελειώνουν ποτέ. Τι γίνεται τώρα στη Ρώμη; Φυλάγεσαι άραγε από την αρρώστια που εξακολουθεί να θερίζει όπως μαρτυρούν οι ειδήσεις που φθάνουν σ’ εμάς; Και ποια αρρώστια είναι πιο επικίνδυνη; Αυτή των σωμάτων ή εκείνη που προσβάλλει το νου των ανθρώπων και περιγράψαμε τόσες φορές; Και ποιοι γιατροί είναι περισσότερο πολύτιμοι; Εκείνοι που στάθηκαν ανίκανοι να σταματήσουν την επιδημία ή οι φιλόσοφοι που διδάσκουν την αληθινή φύση των πραγμάτων; Επαλήθευσε τον εαυτό σου και απάντησε καθώς προϊόντος του γήρατος ανησυχούμε για όλα.
Αθήνα γ΄ έτος σμ΄ Ολυμπιάδας
