ΑΝΑΓΚΑΙΕΣ ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ
Στις ωραίες και πολύωρες συζητήσεις που ακολούθησαν τις δυο πιο πρόσφατες μικρές εισηγήσεις στον Κήπο με θέμα το μέγα ζήτημα της διαλεκτικής εκφράστηκαν από νέους φίλους, που βρίσκονται στο εισαγωγικό στάδιο ως προς τα επικούρεια, δυο εύλογες απορίες υπό τη μορφή ενστάσεων και με τον εξής τρόπο:
Η πρώτη: «μα καλά, ο Επίκουρος δεν δέχεται τη λογική;» και η δεύτερη: «δηλαδή ο Επίκουρος δεν δέχεται τη νόηση;».
Αμφότερες οι απορίες αποτελούν εύλογα προϊόντα παρεξηγήσεων είτε έλλειψης επαρκών εξηγήσεων στο περιβάλλον μιας συζήτησης μεταξύ δεκαπέντε και πλέον συμμετεχόντων, η οποία, όσο νηφάλια και να γίνεται, στην πορεία της αφήνει κενά. Οι απορίες βεβαίως απαντήθηκαν με επάρκεια όμως είναι αναγκαίο να αποτυπωθούν και γραπτά, με τρόπο που να κλείνουν όσο το δυνατό τα ζητήματα, όπου οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να ανατρέχουν κάθε φορά.
Για διευκόλυνση θα καταγράψουμε εδώ τον ΚΑΝΟΝΑ όπως διατυπώθηκε περιφραστικά από τον Γιώργο Καπλάνη στα 8α Προμήθεια. Τον ξεσηκώνω αυτούσιο από σχετική παραπομπή στις σημειώσεις της «Ευτοπίας» (σελ. 336, σημ. 13):
Για τη σύνθεση της μεθόδου σκέψης που ακολουθεί η επικούρεια φιλοσοφία, του «κανόνα» όπως επικράτησε να λέγεται, υπάρχουν πολύ αξιόλογες εργασίες σύγχρονων επικούρειων που αντλούν από το σύνολο των αρχαίων πηγών.
Οι αρχές που συνθέτουν τον επικούρειο κανόνα των οποίων την εφαρμογή συναντάμε σε πολλά σημεία στην παρούσα εργασία, είναι επιγραμματικά οι παρακάτω:
Ξεκαθαρίζουμε το νόημα των λέξεων αντί να ανατρέχουμε σε ορισμούς.
Διαχωρίζουμε το πραγματικό από το φανταστικό.
Δεχόμαστε πως τίποτε δεν προκύπτει από το τίποτε.
Ξεκινάμε από τις πρώτες αρχές, τη γενική εικόνα και προχωρούμε επαγωγικά.
Εφαρμόζουμε την αρχή της αναλογίας.
Τοποθετούμε το κριτήριο του πραγματικού στις αισθήσεις.
Χρησιμοποιούμε τα τέσσερα κριτήρια της αλήθειας.
Δεχόμαστε τα πολλαπλά αίτια και τα πλείονα αποτελέσματα.
Επιβεβαιώνουμε τα συμπεράσματα με την επιμαρτύρηση ή μη αντιμαρτύρηση της πραγματικότητας προς αυτά.
Συμπεράσματα από τις εργασίες του Γεώργιου Καπλάνη και του Δημήτρη Άλτα.
Πηγή: www.epicuros.net
Έως την δεύτερη ή τρίτη – αν χρειάζεται – ανάγνωση των προηγούμενων εννέα (9) «αρχών» του Κανόνα κατανοούμε χωρίς αμφιβολία ότι και η «λογική» και η «νόηση» είναι αδύνατο να απουσιάζουν.
Όσο αφορά μάλιστα τη λογική ακριβώς επειδή χρησιμοποιείται η κοινή λεγόμενη λογική ως διαδικασία της σκέψης προς εξαγωγή συμπερασμάτων, απορρίπτεται η «αριστοτέλεια λογική», η οποία έχει κυριαρχήσει στη δυτική σκέψη από την Αναγέννηση και μετά ως περιοριστική, καθαρά μηχανιστική και ανύπαρκτη στη Φύση.
Η αρχή της ταυτότητας, της διάζευξης και η αρχή του αποκλειομένου τρίτου δεν οδηγούν σε ασφαλή συμπεράσματα. Αυτές επικαλύπτονται πλήρως από τη διευρυμένη δράση της 8ης και 9ης αρχής του Κανόνα. Το ότι έφεραν το όνομα «λογική» δε σημαίνει πως οποιαδήποτε διαφορετική, – πόσο μάλλον διευρυμένη – σκεπτική διαδικασία είναι παρά τη λογική του κοινού νου.
Επομένως η συντομότερη απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι: Ο Επίκουρος εργάζεται με μπόλικη κοινή λογική, την επικούρεια λογική του κανόνα, επομένως δεν χρειάζεται και απορρίπτει την αριστοτέλεια.
Όσο αφορά τη νόηση τα πράγματα είναι πιο απλά. Η νόηση βρίσκεται διάχυτη σε όλες τις αρχές του επικούρειου κανόνα, (δείτε π.χ. την πέμπτη) και δεν μπορούσε να γίνεται διαφορετικά. Και μάλιστα η νόηση που μας καθιστά ικανούς να αντιλαμβανόμαστε πως η αρχή της βρίσκεται στις αισθήσεις.
Η επικούρεια φιλοσοφία δεν αρνείται βεβαίως τη νόηση, όμως αρνείται τη νοησιαρχία, ότι δηλαδή ο νους προηγείται των αισθήσεων, θεωρώντας την μάλιστα καθαρή απάτη ένα δόλιο ξεγέλασμα.
Οι επικούρειοι διδάσκουν πως το μυαλό δουλεύει με στοιχεία που παίρνει ή έχει αποθηκεύσει από τις αισθήσεις. Και για να τελειώνουν μ’ αυτό, υποστηρίζουν: Ένας ανθρώπινος εγκέφαλος που δεν διαθέτει επαφή με τα αισθητήρια όργανα, είναι ανίκανος να διαθέτει νόηση, και αποτελεί μια μάζα κρέας. Με την ίδια λογική, ακόμη κι ο νους που εργάζεται ξυπνητός σε βαθύ σκοτάδι και απόλυτη ησυχία συνθέτοντας ανεπηρέαστος και την πιο αφηρημένη υποκειμενική σκέψη αντλώντας από το πιο απομακρυσμένο φαντασιακό, θα διαχειριστεί δεδομένα που του τα προσκόμισε μια αίσθηση.
Η νοησιαρχία θέλει να φτάσει στο συμπέρασμα του απριορισμού, πως ο άνθρωπος γεννιέται με φυτεμένες ιδέες. Θέλει να προκαλέσει το ερώτημα «μα πού τις βρήκε;» και να απαντήσει πως «μας τις έδωκε, φυσικά, ο Θεός».
Σύντομο και μέγα συμπέρασμα: Ο μέθοδος σκέψης του Επίκουρου, ο «Κανόνας» μας απομακρύνει και από τον μηχανικό ντετερμινισμό και από τον ιδεαλισμό.
15/12/2016