Φόβος. Ο ακρογωνιαίος λίθος, από αρχαιοτάτων χρόνων, αν όχι από καταβολής κόσμου, της πάσης φύσεως και επιπέδου εξουσίας. Πρωταρχικά ο φόβος του θανάτου, που τον εμπορεύονται προνομιακά και εξόχως κερδοφόρα οι θρησκείες, με ιδιαίτερη επίδοση οι μονοθεϊστικές. Ο φόβος του άλλου, του διαφορετικού, στην καταγωγή, το χρώμα, τις πεποιθήσεις, τις αντιλήψεις, τις προτιμήσεις. Ο φόβος της ανεργίας, της πείνας, της αρρώστιας, του γήρατος, της δυστυχίας γενικώς. Ο φόβος των εχόντων, δικαιολογημένος εν πολλοίς [1], αλλά και των μη εχόντων, πεινόντων και διψώντων, τι σου λέει πάλι κι’ αυτό. Εδώ είναι που εμφιλοχωρεί η μέγιστη πλάνη ή απάτη. Ο φόβος και ο τρόμος των κατ΄ ευφημισμόν ειδήσεων, των καναλιών και των φυλλάδων. Τρομοκρατία με το μπαμπάκι, χέρι χέρι μ’ αυτήν των πολιτικών τους (κατ’ ευφημισμόν)προϊσταμένων. Ο φόβος της επικηρυγμένης τρομοκρατίας, ώστε να περνάει ανώδυνα, μήπως και λυτρωτικά, η νόμιμη; Ο φόβος μήπως και δεν είσαι αρεστός στους από πάνω. Ο μπαμπούλας, λίγο παλιότερα, του κομμουνισμού (σκάσε, μας τα πήραν οι δικοί μας, χωρίς ν΄ ανοίξει ρουθούνι, χωρίς να κλείσει η εθνική οδός, χωρίς να ματώσει η πλατεία Συντάγματος, ούτε ένα κονσερβοκούτι, κι’ ούτε λόγος και για σκουριασμένο. Κομμούνια με το μπαμπάκι δηλαδή κι απ’ την ανάποδη. Έτσι, από κει που δεν το περιμένεις σου ΄ρχεται το βόλι). Πολύ παλιά ο φόβος της απωλείας της ψυχής, αν δεν είχες να πληρώσεις το συγχωροχάρτιον, ο φόβος και ο τρόμος της Ιεράς Εξετάσεως και ακόμη πιο πολύ παλιά ο φόβος της αστραπής, της βροντής, του κατακλυσμού. Αν τους απαριθμήσουμε όλους, στη διαδρομή του χρόνου, χαθήκαμε. Σημασία έχει ότι ο φόβος συντηρείται και γιγαντώνεται διαχρονικά και σήμερα ειδικά, είμαστε, κατά τη λαϊκή έκφραση, χεσμένοι από φόβο.
΄Ολοι αυτοί οι φόβοι, που τους βιώνουν οι πολλοί, αποφέρουν πλούτον παχυλόν και απεριόριστη εξουσία στους λίγους και πλέον στους πολύ ολίγους και μετ’ ου πολύ στους ελαχίστους. Οι επί τα χείρω και εν τάχει μεταβολές των στατιστικών κατανομής του πλούτου υπέρ των ολίγων, εγχωρίως και παγκοσμίως, είναι εφιαλτικές. Και ο φόβος ότι αυτοί είναι ή θα είναι μόνο Εβραίοι, τι σου λέει πάλι κι αυτό; Απλώς, με τι μαεστρία κατευθύνουν το φόβο στη μισαλλοδοξία, εν προκειμένω.
Τόσον προσοδοφόρος είναι ο φόβος. Προσπορίζει εξουσία και χρήμα σε όλους αυτούς που τον ενσπείρουν, τον εκτρέφουν, τον γιγαντώνουν, τον συντηρούν. Εμπόρευμα πρώτης τάξεως. ΄Αφθαρτον, αιώνιον, ανεξάντλητον, αμυθήτου πλεονάσματος. Πρώτη (άϋλος) ύλη, η ανθρώπινη βλακεία. Κατά τον Αϊνστάιν, αυτή υπερβαίνει και των .ορίων του σύμπαντος. Μεγάλη πατέντα, αδερφέ. Δεν παρατάμε τη δικηγορία, να κάνουμε κάνα δοκτορά πάνω στο φόβο; Ακόμη κι αν δεν τα κονομήσουμε(αν είναι δυνατόν), τουλάχιστον δεν θα φοβόμαστε αυτές τις απατηλές μπαρούφες που μας σερβίρουν νυχθημερόν, λογίως δε εκφραζόμενοι, θα τις έχουμε, μέσα μας τουλάχιστον, απομυθοποιημένες. Λίγο είναι;
Αλλά ας κάνουμε και μια επιστημονική παρατήρηση. Από τα παραπάνω συνάγεται αβιάστως ότι ο ιδεαλισμός κατατρόπωσε τον υλισμόν. Αφού από την μη ύλη(βλακεία) παράγεται εξουσία και παχυλός πλούτος, χειροπιαστός και όχι μόνο, που τον νιώθεις και τον βιώνεις ποικιλοτρόπως ο ίδιος και τον βλέπουν και οι γύρω σου. Δεν κρύβεται. Αυτό είναι το αδύνατο σημείο του. Αλλά και αυτό θα λυθεί οσωνούπω. Θα σερβίρουνε το φόβο να φοβάσαι και να βλέπεις ακόμη τον πλούτο του άλλου(όχι γιατί τον λιγουρεύεσαι, αλλά γιατί είναι άνομος και κτήθηκε σε βάρος σου, κατά κανόνα και ως επί το πλείστον), γιατί, λέει, θα κολαστείς. Ε, θέλει και λίγη δεισιδαιμονία ο φόβος, για να κολλάει καλύτερα. Και για να επανέλθουμε, σκόνη οι νόμοι της Φυσικής, αφού από το τίποτα παράγεται ύλη, πλούτος. Αλλά αυτό είναι, στην καλύτερη περίπτωση, πλάνη για αυτόν που το δέχεται και ψεύδος και απάτη γι’ αυτόν που το μετέρχεται. Αυτό, με δυό λόγια, είναι το σύστημα ( που κατά Καζαντζίδη, δεν το δίκασε κανείς) και οι περίφημες αγορές του, δηλαδή οι αρπακτικοί ανά την υφήλιο γύπες, που μας έχουν κάνει τον βίο αβίωτο κι εμείς επιμένουμε να τις λιβανίζουμε γονυπετώς, έμπλεοι φόβου, ότι θα αποθάνωμεν χωρίς αυτές, λες και ζούμε μ’ αυτές. Εκτός κι αν ζωή είναι να μετράμε το χρόνο μέχρι να τελευτήσουμε. (Τι με λές τώρα;).
Μ’ αυτά και μ’ αυτά ο νους μου πάει σ’ εκείνο το σοφό αθηναίο γέροντα, τον Επίκουρο. Τόσο καλός άνθρωπος και προπαντός δημοκράτης, λόγω και έργω, ήτανε, όχι μόνο για τους συντοπίτες του τους Αθηναίους και τους ΄Ελληνες γενικότερα, αλλά για όλο τον κόσμο, διαχρονικώς, ώστε, βάλθηκε, πάνω κάτω στον Κήπο του και όχι μόνο, να λυτρώσει τον άνθρωπο από τα δεσμά του φόβου πρωτίστως και των θεραπαινίδων του, της άγνοιας, του ψεύδους, της πλάνης και της απάτης. Γιατί όλα αυτά πάνε, λίγο πολύ, μαζί. Χαρμάνι παραλυτικό για τον πότη ή καταπότη.
Να χαρεί λοιπόν ο ταλαίπωρος ο άνθρωπος τη μία και μοναδική ζωή του – γι’ αυτό και ανεκτίμητη[«Γεννηθήκαμε μία φορά και δεύτερη δεν υπάρχει. Ούτε θα υπάρξει στον αιώνα τον άπαντα. Εσύ όμως, ενώ δεν ορίζεις το αύριο, αναβάλλεις τη χαρά. Και η ζωή μας χάνεται με τις αναβολές και ο καθένας από μας πεθαίνει απασχολημένος» Επίκουρος, Επικούρου Προσφώνησις 14]- με οδηγούς τη βέβαιη γνώση [2] τη φρόνηση [3] και την εγκράτεια, ώστε να κατακτήσει την ηδονή της ψυχικής γαλήνης, της αταραξίας. ΄Όχι της αφασικής, βεβαίως, που βιώνουμε μαζικώς σήμερα, πιστεύοντας κιόλας- πλανώμενοι, φευ, πλάνην οικτράν – ότι δήθεν ζούμε, επειδή τρέχουμε ολημερίς και ολονυκτίς και το μυαλό μας είναι γεμάτο σκοτούρες άχρηστες και ψυχοφθόρες. Και πραγματικά τα κατάφερε. Αν εμείς δεν τον ακούμε ή καλύτερα τον αγνοούμε, κακό του κεφαλιού μας. Αυτός τα είπε απλά, καθαρά και ξάστερα, σε γάργαρη αττική διάλεκτο και σε πιστή μετάφραση και έξοχο σχολιασμό οι λίγοι, αλλά σπουδαίοι εγχωρίως και παγκοσμίως μελετητές του.
Ο λυτρωμένος από το φόβο άνθρωπος, με εφόδια τη βέβαιη γνώση, η οποία αποδομεί μύθους, φόβους, δόγματα και τα συναφή, είναι ο χειραφετημένος πολίτης, που καμιά εξουσία δεν θέλει, γιατί δεν μπορεί να τον ελέγξει, να τον κατευθύνει εκεί που αυτή θέλει. Τέτοιος πολίτης δεν γίνεται ούτε οπαδός ούτε μέλος ποιμνίου. Αλλά μετέχει ή απέχει συνειδητά και οπωσδήποτε γνωρίζει τι συμβαίνει γύρω του. Γι’ αυτό και η διδασκαλία του Επίκουρου, ως υπονομευτική της κάθε εξουσίας έως και αντιεξουσιαστική, με την ουσιαστική έννοια, κατασυκοφαντήθηκε και πολεμήθηκε ανελέητα και λυσσαλέα, χωρίς ουσιώδη επιχειρήματα. Αγνοήθηκε επί αιώνες, τα δε κείμενα του ίδιου, που ήταν πολυγραφότατος, αλλά και των μαθητών-συνεχιστών του, καταστράφηκαν στο μέγιστο βαθμό, όχι τυχαία βεβαίως και ό,τι γνωρίζουμε, μας ήρθε από τρίτους σύγχρονους ή μεταγενέστερους κυρίως και πολύ συχνά επικριτές ή συκοφάντες του, εξ αντιδιαστολής [«Εξ ολοκλήρου εναντίον του Επίκουρου υπήρχε άσπονδος και ακήρυκτος πόλεμος. Και ήταν πολύ φυσικό. Διότι σε ποιόν άλλο θα ήταν πιο λογικό να κηρύξει πόλεμο ένας απατεώνας, φίλος της ψευδολογίας και εχθρός της αλήθειας, αν όχι στον Επίκουρο, τον άνδρα που είχε κατανοήσει τη φύση των πραγμάτων και μόνος αυτός είχε αναγνωρίσει την αλήθεια μέσα τους;», Λουκιανός ο Σαμοσατεύς (Ψευδομάντις 25)].
Βαθειά και ουσιαστικά, λοιπόν, πολιτική η διδασκαλία του Επίκουρου, αν και δεν φαίνεται από πρώτη ματιά, ίσως γιατί επικεντρώνεται στην ατομική ευτυχία, που τη θεωρεί μάλιστα σχετικά εύκολη υπόθεση [4] Αλλά τι χρεία έχει η πολιτική(μόνο;), αν δεν οδηγεί τον άνθρωπο προς τα εκεί; Ο Επίκουρος δεν επινόησε καμιά ιδανική πολιτεία, να στριμώξει τον κόσμο εκεί μέσα, ούτε μίλησε για κάποιο πολιτικοοικονομικό σύστημα, που υπόσχεται λαγούς με πετραχήλια. Αυτά στη μια περίπτωση είναι ουτοπίες και στην άλλη δόγματα. Και η διδασκαλία του, εξ ορισμού, απεχθάνεται τα δόγματα και τις φανταστικές επινοήσεις. Πώς, λοιπόν, οι εκάστοτε εξουσίες να υιοθετήσουν ή προσεταιριστούν τη διδασκαλία του; Το μπελά τους γυρεύουν;
Αναλώθηκε και εστίασε στον άνθρωπο/άτομο και συνακόλουθα στη διάπλαση του πρωταρχικού στοιχείου του δημοκρατικού πολιτεύματος, που είναι ο πολίτης. ΄Όπως από σάπια ή ξυνά σταφύλια δεν γίνεται κρασί ή καλό κρασί, έτσι και με φοβισμένα και γι’ αυτό υπάκουα και παραλυμένα ανθρωπάκια, δεν μπορεί να λειτουργήσει δημοκρατικό πολίτευμα, παρά μόνο καθεστώς βαρβαρότητας, που – φευ – βαθαίνει και πλαταίνει, εγχωρίως και παγκοσμίως. Οι αγορές απεχθάνονται μετά βδελυγμίας τους δημοκρατικούς θεσμούς, γι’ αυτό και τους αφυδατώνουν, όταν ευθέως δεν μπορούν(ακόμη) να τους καταργήσουν. Το πρότυπό τους, σε ατομικό επίπεδο, είναι ο καταναλωτής όχι ο πολίτης. Μια κουραδομηχανή, που ζει για να καταναλώνει άχρηστα, δυσπρόσιτα και εν πολλοίς επικίνδυνα προϊόντα, παρά τις κατ’ ευφημισμόν προδιαγραφές ασφαλείας. Ο Επίκουρος τους απαντά με την αρετή της εγκράτειας, βασική ελληνική αρετή που βίωσαν γενιές και γενιές Ελλήνων, για να την απεμπολήσουμε, όπως και τόσα άλλα, τα τελευταία τριάντα/σαράντα χρόνια, στο βωμό μιας επίπλαστης βιοτικής αναβάθμισής μας [«Θεωρούμε ότι η αυτάρκεια είναι μέγιστο αγαθό, όχι για να μένουμε ευχαριστημένοι πάντοτε με τα λίγα, αλλά για να αρκούμαστε στα λίγα όταν δεν έχουμε τα πολλά, με την ακράδαντη πεποίθηση ότι την πολυτέλεια την απολαμβάνουν ηδονικότερα εκείνοι που την έχουν λιγότερο ανάγκη και ότι καθετί φυσικό είναι εύκολο να αποκτηθεί, ενώ καθετί κενό περιεχομένου είναι δυσπρόσιτο» Επίκουρος (Προς Μενοικέα Δ.Λ.Χ 130)]. Και τούτο, διότι: «Ο μέγιστος καρπός της αυτάρκειας είναι η ελευθερία», Επίκουρος (Επικούρου Προσφώνησις 77)].
Είναι τυχαίο, άραγε, ότι η, ούτως ειπείν, παιδεία μας αγνοεί παντελώς και επιδεικτικά έναν διαχρονικό στοχαστή του διαμετρήματος του ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ και προάγει, πλην των λοιπών αξιομνημόνευτων, όλα τα σκουπίδια που πέρασαν απ’ αυτόν τον τόπο; ΄Όταν μάλιστα γι’ αυτόν έχουν πει, αφού τον μελέτησαν βέβαια νηφάλια και ειλικρινά:
Φρ. Νίτσε: «Η σοφία δεν έχει προχωρήσει ούτε ένα βήμα μπροστά μετά τον Επίκουρο και συχνά βρίσκεται χιλιάδες βήματα πίσω του»
Καρλ Μαρξ: «Ο Επίκουρος είναι ο μέγιστος ΄Ελληνας Διαφωτιστής» [γι’ αυτό η ελληνική πολιτεία και παιδεία τον «τιμά δεόντως», τιμής βεβαίως που ουδόλως είχε ούτε έχει ανάγκη εκ πεποιθήσεως] και «΄Οσο πάλλει έστω και μια ρανίδα αίματος μέσα στην κοσμοδαμάστρα και απόλυτα ελεύθερη καρδιά της, η φιλοσοφία θα φωνάζει στους εχθρούς της τα λόγια του Επίκουρου: «ασεβής δεν είναι αυτός που δεν υιοθετεί τους θεούς των πολλών, αλλά εκείνος που προσάπτει στους θεούς τις δοξασίες των πολλών».
Τόμας Τζέφερσον: «.Θεωρώ ότι οι γνήσιες θέσεις του Επίκουρου(και όχι εκείνες που του καταλογίστηκαν) περιέχουν ό,τι πιο ορθολογικό μας έχουν κληροδοτήσει η Ελλάδα και η Ρώμη στο χώρο της ηθικής φιλοσοφίας. Ο στωικός Επίκτητος, πράγματι μας παρουσίασε μια καλή πλευρά του στωικισμού πέραν αυτού, στα δόγματά του βρίσκει κανείς μόνο υποκρισία και μορφασμούς. Το μεγάλο έγκλημά τους ήταν οι κακόβουλες συκοφαντίες σε βάρος του Επίκουρου και οι σκόπιμες παρερμηνείες των δογμάτων του και με θλίψη βλέπουμε να εμπλέκεται και ο αμερόληπτος Κικέρων ως συνεργός τους.»
Ίρβιν Γιάλομ: «Πράγματι στη θεραπευτική μου δουλειά θεωρώ πνευματικούς μου προγόνους όχι τόσο τους μεγάλους ψυχιάτρους και ψυχολόγους του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα – τον Πινέ, τον Φρόϋντ, τον Γιουγκ, τον Παβλώφ, τον Σκιννερ, όσο τους κλασικούς ΄Ελληνες φιλοσόφους και ιδιως τον Επίκουρο. ΄Οσο περισσότερο μαθαίνω γι΄αυτόν τον εξαιρετικό Αθηναίο στοχαστή, τόσο πιο έντονα αναγνωρίζω τον Επίκουρο ως τον πρώτο – υπαρξιακό ψυχοθεραπευτή και τις δικές του ιδέες θα χρησιμοποιήσω σε ολόκληρο το βιβλίο» [Στον Κήπο του Επίκουρου]. Δημήτρης Λιαντίνης: «Με τον Επίκουρο δόθηκε η ευκαιρία στην ανθρωπότητα να προστατέψει τον άνθρωπο και το μέλλον του από έναν ατλαντικό άχρηστα πράγματα, αθλιότητες, ψεύδη, πλάνες, απάτες, συναξάρια, ιερές συνόδους, βίους αγίων, σκούφους του πάπα και του παπά, εγκλήματα και μάταιη σπατάλη πνεύματος. Και η ευκαιρία χάθηκε»
Ερατοσθένης ο Κυρηναίος: «Ο Επίκουρος είναι ο φιλαληθέστατος όλων»
Σενέκας: «Θα αναρωτιέστε, ίσως, γιατί διαλέγω τόσο εκλεκτά αποφθέγματα από τον Επίκουρο και όχι από τη Σχολή μας. Μπορώ να ρωτήσω κι εγώ με τη σειρά μου, γιατί ονομάζετε τα αποφθέγματα αυτά επικούρεια. Ανήκουν σε όλο τον κόσμο. Ο Επίκουρος είναι πολύ μεγάλος για να περιοριστεί μόνο μέσα στη δική του ομάδα των επικούρειων. Πρέπει να του αναγνωρίζουμε αυτό που είναι: μια παγκόσμια προσωπικότητα».
Έτσι λύνεται και η απορία μου για τη στάση της ελληνικής παιδείας/πολιτείας απέναντί του. Ως παγκόσμια προσωπικότητα δεν τον θεωρεί ακραιφνή(εθνικόφρονα) ΄Ελληνα, αν και βέρος Αθηναίος από τους λίγους. Κι ύστερα σε λέει ότι καταργήθηκαν τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων. Αμ δε;
Σεπτέμβρης 2014
Γιώργος Τσαραμπουλίδης
HYPERLINK “https://gr-mg42.mail.yahoo.com/neo/launch?.rand=25ip0nib5q3ph” \l “_ftnref1” \o “” \t “_blank”
[1] Αυτοί ζούν υπό καθεστώς διαρκούς ασίγαστου φόβου, άλλης φύσεως βεβαίως, γι’ αυτό έχουν εφεύρει τις αστυνομίες, τους στρατούς, τους παρακρατικούς, τους ρουφιάνους και δεν συμμαζεύεται. Οι φόβοι τους ουδόλως μας ενδιαφέρουν – και δεν μιλάμε γι’ αυτούς βεβαίως – αλλά το κακό είναι ότι ακόμη και την προστασία τους τη χρηματοδοτούν οι πολλοί, οι πλείστοι των οποίων πιστεύουν ακράδαντα ότι όλα αυτά τα «σώματα» προστατεύουν τους ίδιους (από ποιους δεν αναρωτιούνται;). Κατά τον Επίκουρο, «Ο δίκαιος είναι ο πλέον ατάραχος, ενώ ο άδικος είναι γεμάτος από την πιο μεγάλη ταραχή» [Κύρια Δόξα ΧVII, Δ.Λ.Χ 144].
HYPERLINK “https://gr-mg42.mail.yahoo.com/neo/launch?.rand=25ip0nib5q3ph” \l “_ftnref2” \o “” \t “_blank”
[2] «Δεν είναι δυνατόν να απαλλαγεί από τους φόβους για τα σημαντικότερα ζητήματα κάποιος που δεν γνωρίζει τη φύση του σύμπαντος, αλλά πιστεύει αυτά που αναφέρουν οι μύθοι. Κατά συνέπεια, δεν είναι δυνατόν να απολαμβάνουμε ολοκληρωμένες τις ηδονές χωρίς την επιστημονική γνώση(τη μελέτη της Φύσης)»[ Επίκουρος, Επικούρου Προσφώνησις 81],
HYPERLINK “https://gr-mg42.mail.yahoo.com/neo/launch?.rand=25ip0nib5q3ph” \l “_ftnref3” \o “” \t “_blank”
[3] «Η αρχή και το μέγιστο αγαθό όλων είναι η φρόνηση. Γι’ αυτό, ακόμη και από τη φιλοσοφία είναι πολυτιμότερη η φρόνηση από την οποία προέρχονται όλες οι υπόλοιπες αρετές»[ Επίκουρος (Προς Μενοικέα, Δ.Λ.Χ. 132)]
HYPERLINK “https://gr-mg42.mail.yahoo.com/neo/launch?.rand=25ip0nib5q3ph” \l “_ftnref4” \o “” \t “_blank”
[4] «Την ευτυχία και τη μακαριότητα δεν τις προκαλούν ούτε τα πολλά πλούτη ούτε οι υπερβολικές ασχολίες ούτε η εξουσία ούτε η πολιτική δύναμη, αλλά η αλυπία, η πραότητα των συναισθημάτων και η ψυχική διάθεση που καθορίζει τα όρια της Φύσης» [Επίκουρος (Π.Π. 14)].
Φωτογραφίες από την εισήγηση-συζήτηση …
