Μία φιλοσοφία ανθρωπιστική όπως η επικούρεια που θέτει την ευτυχία ως σκοπό της ζωής του ανθρώπου και που προτάσσει για την κατάκτησή της το «κατά φύσιν ζειν» σαφέστατα απευθύνεται σε όλους. Οι άνθρωποι όμως διαφοροποιούνται μεταξύ τους δίδοντας διαφορετική έννοια στην ευτυχία καθώς και στον τρόπο επίτευξής της.
Ο Επίκουρος δεν διέκρινε τους ανθρώπους με εθνικότητες, φύλο, καταγωγή, ισχύ, πλούτο, πνευματική καλλιέργεια. Δεν απέκλεισε κανέναν. Ο υποκειμενισμός όμως στον οποίο υπόκεινται όλες οι ιδέες και ο οποίος υποκειμενισμός καθορίζεται με τα κριτήρια του καθενός μας, καθιστά αναλόγως την οποιαδήποτε άποψη αποδεκτή ή μη. Αυτά τα κριτήρια θα δώσουν και την απάντηση στο διαζευκτικό ερώτημα αν ο επικουρισμός είναι για όλους ή για λίγους. Αυτά τα κριτήρια έκαναν τον Λιαντίνη να πει ότι «η ανθρωπότητα έχασε την ευκαιρία που της δόθηκε με τον Επίκουρο να απαλλαγεί από έναν ωκεανό άχρηστα πράγματα και μάταιη σπατάλη του πνεύματος». Ο Επίκουρος όμως με τον επιστημονικό του ορθολογισμό παραμένει ανά τους αιώνες επίκαιρος και αειθαλής και προστάζει τον Νίτσε να εκφράσει την άποψη ότι «η φύση βάλθηκε να επιβεβαιώσει τον Επίκουρο και πως η σοφία δεν έχει προχωρήσει ούτε ένα βήμα μετά από αυτόν».
Ο επικουρισμός είναι μία φιλοσοφία υλιστική. Υλιστική με την έννοια ότι όλες οι απαντήσεις της στο συμπαντικό γίγνεσθαι δίδονται χωρίς να χρειαστεί η υπόθεση ύπαρξης κάποιας εξωκοσμικής υπερφυσικής δύναμης. Όλα λαμβάνουν χώρα και εξηγούνται με βάση τους νόμους που διέπουν την ύλη. Ακόμα και η ψυχή είναι υλική και ως εκ τούτου θνητή. Η υλιστική αυτή θεώρηση αυτόματα αναγνωρίζει ότι το σύμπαν είναι αυθύπαρκτο και η ζωή αυτογέννητη.
Τίποτα δεν γίνεται από το τίποτα και τίποτα δεν καταλήγει (και φθείρεται) στο τίποτα.
«Ουδέν γίνεται εκ του μη όντος παν γάρ εκ παντός εγίνετο αν σπερμάτων γε
ουθέν προσδεόμενον και ει εφθείρετο το δε αφανιζόμενον εις το μή όν πάντα
άν απωλώλει τα πράγματα ουκ όντων των εις ά διελύετο»1.
Επίκ. προς Ηρόδοτον Δ.Λ.Χ. 39
«Τίποτα δεν γίνεται από το τίποτα διότι διαφορετικά το κάθε πράγμα θα γινόταν
από το καθένα και δεν θα υπήρχε ανάγκη σπερμάτων και αν αυτό που χάνεται
καταστρεφόταν έως την ανυπαρξία, όλα τα πράγματα θα είχαν εξαφανιστεί,
αφού δεν θα υπήρχαν αυτά στα οποία θα διαλυόταν»
Δέχεται τον άνθρωπο σαν ένα εξελικτικό δημιούργημα της φύσης και πιστεύει στη θνητότητα της ψυχής. «Τάς δέ ψυχάς των ανθρώπων λύεσθαι άμα τοις σώμασιν…». Ιππόλυτος (για Επίκουρο) κατά πασών αιρέσεων. Ι. 22.1-5.
Άρα καμία μεταθανάτια ύπαρξη. Θάνατος ίσον επάνοδος στην άβυσσο από την οποία προέρχεται ο άνθρωπος πριν γεννηθεί. Κατάλυση κάθε έννοιας αθανασίας των όντων διότι αυτό σκοντάφτει στη φυσική νομοτέλεια σύμφωνα με την οποία «δεν πεθαίνει μόνο ό,τι δεν γεννιέται». Άφθαρτη ύλη, φθαρτά τα όντα της ύλης.
Βασικό γνώρισμα με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον Επίκουρο είναι ο αθεϊσμός του. Μολονότι ο Επίκουρος δεν αυτοπροσδιορίζεται άθεος, εν τούτοις είναι συγκαλυμμένα ο αντιπροσωπευτικότερος αθεϊστής της αρχαιότητας. Ο εξωστρακισμός των θεών στα μετακόσμια και η παντελής απουσία τους από το συμπαντικό και κοσμικό γίγνεσθαι τον καθιστά συνειδητά απόλυτα άθεο. Η αθεϊστική φιλοσοφία του Επίκουρου συνεπάγεται άρνηση της άποψης για δοσμένο σενάριο που πρέπει να ακολουθήσει ο άνθρωπος στη ζωή του προκειμένου να ζει «κατά Θεών αρεστός». Τουτέστιν είναι ελεύθερος. Άρνηση των ανύπαρκτων μεταφυσικών δυνάμεων οι οποίες αποτελούν φαντασιακές υποστασιοποιήσεις. Δηλ. δημιουργήματα του ευφάνταστου ανθρώπου που δυναστεύουν πολλαπλώς και ποικίλως την υπόστασή του.
«Ο φόβος της ζωής και ο φόβος του θανάτου πλάσανε στους ανθρώπους τα φαντάσματα των θεών» λέει ο Επίκουρος. Η ζωή είναι μία και μοναδική χωρίς πριν και μετά από αυτήν.
«Γεγόναμεν άπαξ δίς δέ ουκ έστι γενέσθαι: δεί δέ τόν αιώνα μηκέτι είναι…». Επικ. προσφ. 14
Αυτά γίνονται αποδεκτά μόνο από ελευθερόφρονες ανθρώπους που δεν υπακούουν σε παράλογες και αυτόκλητες δοξασίες μεταφυσικών όντων. Ο Επίκουρος με τον επιστημονικό του ορθολογισμό και τις πρωτοποριακές θρησκευτικές του αντιλήψεις, απευθύνεται σε ελεύθερους ανθρώπους, σε ανθρώπους που μπορούν να σπάσουν τα δεσμά που δημιουργεί ο φόβος του Θεού και του θανάτου. Κατάλυση του φόβου των Θεών εφ’ όσον αυτοί είναι αμέτοχοι σε όλα (ουσιαστικά και αντικειμενικά ανύπαρκτοι) του δε θανάτου διότι η φυσική νομοτέλεια μας το διδάσκει καθημερινά πως είναι η φυσική κατάληξη κάθε γεννηθέντος όντος. Και όποιος θρηνεί υπερβολικά το θάνατο, αγνοεί τους νόμους της φύσης. Στην θέση των Θεών τοποθετείται ο άνθρωπος, οι δε Θεοί ως περιττοί και άνευ αντικειμένου παραμένουν στα μετακόσμια (στο μεταπουθενά).
«Τότε στ’ αλήθεια η ζωή των Θεών θα περάσει στους ανθρώπους. Γιατί τα πάντα θα’ ναι γεμάτα από δικαιοσύνη και αμοιβαία αγάπη»Δ. Οινοανδεύς Απ. 57
Ουδέποτε ωρέχθην τοις πολλοις αρέσκειν
ά μεν γαρ εκείνοις ήρεσκεν ουκ έμαθον
ά δ’ ήδειν εγώ μακράν ην της εκείνων αισθήσεως.
Επίκουρος απ. 43 Γνωμολόγιον. κ.π. 1168, 115r.
Στη φιλοσοφία του Επίκουρου, το υψηλότερο εξελικτικό προσόν του ανθρώπου, ο νεοεγκέφαλός του τοποθετείται στο Έβερεστ της ύπαρξής του. Αυτό το εξελιγμένο τμήμα του ανθρώπινου εγκεφάλου που τον διαφοροποιεί και τον διακρίνει από τα υπόλοιπα ζώα και που προσδίδει σ’ αυτόν τις ανώτερες πνευματικές λειτουργίες (λογική, κρίση, μνήμη, λόγο, συναίσθημα) ο Επίκουρος δεν το δέχεται σαν αθάνατη ψυχή, πολύ σωστά και ευφυώς πρωτοποριακά και για την εποχή του αδιανόητα επιστημονικά. Όσοι λοιπόν έχουν την γενναιότητα να δεχτούν τέτοιες αρχές και απόψεις, μπορούν να δεχτούν και τον Επίκουρο.
Ο Επίκουρος απευθύνεται σε όλους, όμως λίγοι θα είναι αυτοί που θα φθάσουν να τον εννοήσουν και να τον αποδεχθούν. Όταν όμως το πετύχουν δεν θα τον απαρνηθούν ποτέ. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που ο Επίκουρος είχε φανατικούς φίλους και οπαδούς σε ολόκληρη την οικουμένη της εποχής του. Αλλά και εχθρούς διότι η φιλοσοφία του ήταν και παραμένει δυναμικά και επαναστατικά συγκρουσιακή με το μοιρολατρικό, θεοκρατικό και ανορθολογικό κατεστημένο.
Συνοψίζοντας λοιπόν: «Η επικούρεια φιλοσοφία απευθύνεται σε όλους, γίνεται όμως αποδεκτή από λίγους, τους ορθολογιστές και ελεύθερους ανθρώπους».
Ηλίας Καρτσίνης
Μαιευτήρας Γυναικολόγος
