Όσοι θεωρούν ότι το θέμα της στρατηγικής δεν αφορά την φιλοσοφία, η οποία πρέπει να ασχολείται με την διαχείριση υψηλών εννοιών, με στοχασμό και αναστοχασμό, ας κατανοήσουν κάποια στιγμή ότι στον αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό η φιλοσοφική σκέψη δεν νοείται αποκομμένη από την πράξη. Σήμερα συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο.
Εμείς οι Επικούρειοι είμαστε μάλλον οι μόνοι που συνδυάζουν την φιλοσοφική σκέψη με την υπαρξιακή πρακτική. Ίσως οι μόνοι που με αυτόν τον τρόπο, με την πράξη, τιμούμε τον αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό στην πράξη. Που, επειδή ακριβώς πρόκειται γιά πράξη σήμερα, ο αρχαίος Ελληνικός πολιτισμός σταματάει να είναι αρχαίος και γίνεται σημερινός.
Έτσι, με τα παραπάνω, διατυπώσαμε μία πρώτη θέση στην στρατηγική του Επικουρείου. Παίζοντας μάλιστα και με τον χρόνο. Γιατί η στρατηγική ανακαλύπτει και χρησιμοποιεί μέσα γιά να επιτύχει κάποιον σκοπό. Τον σκοπό όλοι μας τον γνωρίζουμε. Είναι ο ευδαίμων βίος. Η ευτυχισμένη ζωή. Και στα μέσα περιλαμβάνονται και ο χώρος και ο χρόνος. Το ότι επιλέξαμε ως μόνιμο τόπο διεξαγωγής του ετησίου Συμποσίου μας τον Γέρακα του Δήμου Παλλήνης, όπου κάποτε υπήρχε ο Δήμος Γαργητού, αυτό ανάγεται στην στρατηγική του χώρου. Το ότι αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε Επικούρειους Κήπους και πάλι μετά από χίλια εξακόσια χρόνια, γιά να συνεχίσουμε την Επικούρεια παράδοση των Κήπων, αυτό ανάγεται στην στρατηγική του χρόνου.
—//—
Η εισήγηση αυτή επειδή αφορά ένα τεράστιο θέμα, δεν μπορεί παρά να αποτελεί μία συνοπτική παρουσίαση. Τα θέματα που θα τεθούν είναι: Η στρατηγική προσέγγισης της Επικούρειας φιλοσοφίας, το πεδίο και, τέλος, ο Επικούρειος.
Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ.
Αν ανατρέξουμε στις πρώτες αρχές, ως βάση θα θεωρήσουμε την Φυσική.
Βασικό περιεχόμενο της φυσικής η ατομική θεωρία που περιλαμβάνει και την παρέγκλιση. Η κίνηση των ατόμων προς πάσαν κατεύθυνση, η απρόβλεπτη κίνηση λόγω της παρέγκλισης, η κρούση μεταξύ τους, ο αποπαλμός από την κρούση, η δημιουργία σχηματισμών, η αποδόμηση σχηματισμών . . . . . .μέχρι εδώ είμαστε ακόμα στην φυσική . . . . . , εφ όσον δεχθούμε ότι όπου τα άτομα, εκεί και οι αιτίες, καταλήγουμε στην λογική των πολλαπλών αιτίων και των πολλαπλών πιθανών ενδεχομένων. . . . . και έτσι φθάνουμε στον Κανόνα.
Ο Κανών, δηλαδή η Επικούρεια Λογική, προκύπτει από την μελέτη της φύσης. Η Επικούρεια Λογική ακολουθεί την “γλώσσα που μιλούν τα πράγματα.
Η Λογική όμως αυτή δεν είναι συμβατή με την διαλεκτική και το διαζευκτικό δίλλημα στο οποίο καταλήγει η διαλεκτική, όπως λέει ο Κικέρων. Δηλαδή να απαντήσει στην ερώτηση: Τι θα συμβεί, το Α ή το Β; Και δεν απαντάει, γιατί, όπως λέει ο Μάρξ, αν επιλέξει το ένα από τα δύο, τότε αυτό θα καταστεί αναγκαιότητα. Δηλαδή, το να δεχθώ το διαζευκτικό δίλλημα, σημαίνει ότι δέχομαι την προκαθορισμένη πορεία των πραγμάτων και θα ζήσω την ζωή του μοιρολάτρη. Αυτό όμως πλέον αφορά το πεδίο της ηθικής.
Έτσι από την Φυσική μέσω του Κανόνα φθάνουμε στο πεδίο της Ηθικής, δηλαδή στον τρόπο ζωής. Η ηθική προχωράει πάνω στον Άξονα της Ηδονής. Ο Άξονας της Ηδονής έχει δύο βασικά στηρίγματα: Την Τετραφάρμακο και τον αλγόριθμο των επιθυμιών δηλαδή την κατάταξη των επιθυμιών που ακολουθείται πάντα από την επιμέτρηση πόνου και ηδονής.
Αυτός ο τρόπος προσέγγισης καθιστά εύκολη τόσο την μελέτη, όσο και την εφαρμογή της Επικούρειας φιλοσοφίας. Με αυτόν τον τρόπο φθάνουμε εύκολα στην ουσία των πραγμάτων. Έτσι, γιά παράδειγμα, ενεργοποιείστε την αρετή της εγκράτειας επάνω στον άξονα της ηδονής. Η λειτουργία της εγκράτειας πάνω σε αυτόν τον άξονα χρησιμοποιεί την επιμέτρηση πόνου και ηδονής. Θα δείτε αμέσως πόσο εύκολα ξεχωρίζει το “ασκητικό ιδεώδες” από το ηδονιστικό “ιδεώδες”.
Άλλα παραδείγματα:
α) “Ανύποπτον ο θάνατος”. β) “Αποπαλμός” και φιλία
ΤΟ ΠΕΔΙΟ
Ας πάρουμε ένα παράδειγμα. Η αρχαία Σπάρτη γιά πολλούς αιώνες δεν γνώρισε εισβολή στο έδαφός της. Αυτό δεν μπορεί να εξηγηθεί από το μέγεθός της. Κατά τον Κωνσταντίνο Κολιόπουλο αυτό το εξηγεί η “Υψηλή στρατηγική” της αρχαίας Σπάρτης, η οποία επεδίωκε σταθερά και κατάφερνε όλοι οι Πελοπονήσιοι να είναι σύμμαχοί της. Έτσι ο υποψήφιος εισβολέας θα έπρεπε, πριν φθάσει στην Σπάρτη, να διαπεράσει και να ελιχθεί σε εχθρικό έδαφος. Αυτό εξασφάλιζε κατ αρχήν την επιβίωσή της.
Και βέβαια το πρώτο που πρέπει να μας απασχολεί είναι η επιβίωσή μας. Αν δεν επιβιώσουμε, όλα τα άλλα δεν έχουν καμία απολύτως σημασία.
Η Επικούρεια φιλοσοφία επιβιώνει μέσα στο πεδίο του Ελληνικού πολιτισμού. Και είναι γνωστό ότι όταν ο Ελληνικός πολιτισμός έσβηνε υπό την πίεση του ανατολίτικου σκοταδισμού, η Επικούρεια φιλοσοφία κράτησε μπροστά του, σαν αμετακίνητη πεποίθηση, το ατσάλινο τείχος του άτεγκτου ορθολογισμού. Η Επικούρεια φιλοσοφία δεν ακολούθησε την εξευτελιστική πορεία των Πλατωνικών και των Στωικών. Η Επικούρεια φιλοσοφία δεν έκανε ούτε μισό βηματάκι πίσω. Έσβησε όρθια με την επικράτηση των σκοταδιστικών αντιλήψεων.
Το χτύπημα λοιπόν των σκοταδιστικών αντιλήψεων είναι προϋπόθεση επιβίωσης και θα πρέπει συνεπώς να αποτελεί αναγκαία επιθυμία και στρατηγικό στόχο της Επικούρειας φιλοσοφίας.
Άρα, το πεδίο επιβίωσης και ανάπτυξης της φιλοσοφίας μας είναι πλέον σήμερα ο Δυτικός πολιτισμός. Οτιδήποτε απειλεί τα στηρίγματα του δυτικού πολιτισμού απειλεί και εμάς.
Και ποιά είναι η θέση των Επικουρείων στο πεδίο αυτό; Η θέση τους είναι στην γωνία.
Εδώ θα εκμεταλλευτώ τις απόψεις του Νίκου Λυγερού: Η γωνία προσφέρει κάλυψη από δύο πλευρές και από εκεί τα βλέπεις όλα. Αυξάνεις έτσι τις πιθανότητες επιβίωσης ακόμα και απέναντι σε απρόβλεπτες μελλοντικές καταστάσεις. Δηλαδή είναι μία σταθερή επιλογή που λειτουργεί σε βάθος χρόνου. Γι αυτό και αποτελεί στρατηγική επιλογή. Παράδειγμα: Η Κωνσταντινούπολη που χτίστηκε σε γωνία – από τις δύο πλευρές της προστατευόταν από την θάλασσα.
Αντίθετα με θέση στο κέντρο δεν μπορείς να τα ελέγξεις όλα γύρω σου και είσαι τρωτός από παντού. Παράδειγμα: Σαγγάριος 1922.
Μετά από αυτά, είναι ολοφάνερο ότι η επιλογή του “ΛΑΘΕ ΒΙΩΣΑΣ” είναι μία ιδιοφυής στρατηγική επιλογή, αντάξια της ιδιοφυϊας του Επίκουρου.
Ακόμα και στην γωνία όμως, η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση, αυτό είναι γνωστό, αλλά τότε ποιά είναι η καλύτερη επίθεση; Η καλύτερη επίθεση είναι η αντεπίθεση. Δηλαδή όταν ο άλλος έχει πλέον δείξει τις προθέσεις του και μας έχει αποκαλύψει πληροφορίες γιά την κίνησή του.
Σκοπός εδώ είναι να ξεφύγεις από το πλαίσιο της άμυνας.
Κατά την άποψή μου η Επικούρεια φιλοσοφία δεν πρέπει να αμύνεται μέσα σε πλαίσιο άμυνας. Είναι ασφυκτικό το πλαίσιο που μας ανάγκαζε να απαντούμε συνεχώς σε κατηγορίες όπως: Ο κόσμος υποφέρει και εσείς ομφαλοσκοπείτε.
Στο θέμα του πεδίου, θα πρέπει να πούμε ότι η υποχρεωτική ύπαρξή του καθιστά επίσης υποχρεωτικό να καθοριστούν τα όρια άμυνάς του. Και εδώ, σε προσωπικό επίπεδο, οτιδήποτε απειλεί τον ελεύθερο άνθρωπο, απειλεί και τους Επικούρειους. Δεν έχει σημασία αν η τυχόν επίθεση γίνεται από θρησκευτικό ή πολιτικό ή οικονομικό κατεστημένο ή από ανόητους και υποταγμένους ανθρώπους. Σημασία έχει ότι θα πρέπει να διαλύσουν τον δυτικό πολιτισμό γιά να φθάσουν σε εμάς.
Και, γιά να κλείσουμε αυτό το κεφάλαιο της εισήγησης, θα πρέπει να απαντήσουμε σε μία εύλογη απορία: Με ποιό τρόπο θα μας βοηθήσει η στρατηγική, που είναι μία γενική και απόμακρη θεώρηση, στην αντιμετώπιση ενός πραγματικού ζητήματος που είναι μπροστά μας και μας ακουμπάει. Όταν φθάσουμε σε αυτό το επί μέρους ζήτημα, θα ψάχνουμε την λύση μέσα σε ένα θολό τοπίο. Η στρατηγική, έχοντας ξεκαθαρίσει τα μέσα και τον σκοπό, έχει ξεκαθαρίσει εκ των προτέρων το τοπίο και η λύση είναι εύκολη. (Παράδειγμα: Η κλειτοριδεκτομή στην Ευρώπη. Το θέμα, λέει, προκαλεί συζητήσεις, τρομάρα τους. Ενώ θα έπρεπε να προκαλεί φυλακίσεις).
Ο ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΣ
Αν αναλογιστούμε την δική μας στάση απέναντι στον εαυτό μας, μας κάνουν κακό οι στατικές καταστάσεις που είτε τις δημιουργούμε εμείς, είτε τις δημιουργούν άλλοι και τις ανεχόμαστε εμείς.
Ως προς τις πρώτες, νομίζω ότι υπάρχει μία τάση να ερευνούμε την Επικούρεια φιλοσοφία “υπό κανονικές συνθήκες πιέσεως και θερμοκρασίας”, όπως έλεγαν οι καθηγητές μας στο γυμνάσιο. Όταν όλα είναι ήσυχα. Πρέπει να την δοκιμάσουμε όμως και στα δύσκολα. Γιατί η ίδια η ζωή είναι μία δυναμική κατάσταση.
Γνωρίζετε ότι ο Φιλόδημος έγραψε το “Περί Οικονομίας” στην αρχαιότητα, γιά την τότε κοινωνία. Τι θα λέγατε να γράψουμε εμείς το σημερινό “Περί Οικονομίας” γιά την σημερινή κοινωνία; Επίσης, τι θα λέγατε να εφαρμόσουμε αυτό που λέει ο ίδιος στο “Περί ρητορικής”, οτι δηλαδή όταν η φιλοσοφία δώσει στους κατάλληλους πολιτικούς προτάσεις που αρμόζουν στην πολιτική διοίκηση θα προκαλέσει “διαφοράν ουρανομήκη προς το κρείττον” (προς το καλύτερο). (Γιαπ. 155). Και αν ο Επίκουρος έγραψε το “Περί Βασιλείας”, εμείς ας γράψουμε το “Περί Δημοκρατίας”.
Ακόμα και όταν μιλάμε γιά στρατηγική, δεν μπορούμε να απομακρυνθούμε από την φύση των πραγμάτων, την ρέουσα πραγματικότητα. Που μας επιβάλει το ερώτημα: Ήρθαμε εδώ, είπαμε ποιά είναι η στρατηγική και τελειώσαμε; ή μήπως η συνεχώς μεταβαλλόμενη πραγματικότητα μας λέει ότι μόλις αρχίσαμε;
Η έρευνα και ο σχεδιασμός δεν μπορούν να σταματήσουν, τουλάχιστον όσο δεν σταματάει και ο κόσμος να κινείται.
Σε αυτή την περίπτωση μέσα από την φυσική ροή των πραγμάτων, θα πρέπει να εξαχθεί και η φυσική διαδικασία επινόησης των λύσεων. Και η διαδικασία αυτή περνάει μέσα από τους Κήπους. Μήπως και η εξέλιξη της φύσης δεν είναι μία συλλογική διαδικασία;
Γιά να μπορέσουμε να βρούμε λύση θα πρέπει να απομακρυνθούμε λίγο από το πρόβλημα. Αν απομακρυνθούμε, θα διακρίνουμε ότι η λύση ξεκινάει από τις πρώτες αρχές, την φυσική.
Κατά τον Λουκρήτιο, τα άτομα που συνθέτουν έναν σχηματισμό δεν έχουν τις ίδιες ιδιότητες με τον σχηματισμό, γιά παράδειγμα, λέει, μπορεί ένας άνθρωπος είναι αστείος, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι αστείο και το καθένα από τα άτομα που τον αποτελούν.
Ο Κανών, μέσω της αναλογίας, μας οδηγεί στον Κήπο και τα μέλη που τον αποτελούν. Ο Κήπος θα έχει διαφορετικές ιδιότητες από τα μέλη.
Καταλαβαίνουμε έτσι πολύ καλά γιατί οι Επικούρειοι επιμένουν ανά τους αιώνες να είναι απόλυτα προσκολλημένοι στην πρακτική των Κήπων. Ο Κήπος σε καμιά περίπτωση δεν είναι παρέα, είναι ομάδα. Ως ομάδα μπορεί να επινοήσει και να εφαρμόσει πρακτικές, όχι μόνον αδιανόητες, αλλά και απραγματοποίητες από κάποιον μεμονωμένο. Έτσι, γιά παράδειγμα, στους Κήπους εφαρμόζανε την ομαδική ψυχοθεραπεία. Να σημειώσουμε ότι η ομαδική ψυχοθεραπεία δεν μπορεί να γίνει χωρίς ομάδα !!
Τον τελευταίο αιώνα η επιστήμη έχει προχωρήσει αρκετά σε αυτόν τον τομέα και έχει εξηγήσει αναλυτικά αυτό που εφάρμοζαν οι Επικούρειοι με τους Κήπους. Την ονομάζουν πλέον “συλλογική νοημοσύνη”. Και μάλιστα γιά να μας δώσουν να καταλάβουμε τι είναι αυτό μας φέρνουν και ένα παράδειγμα: Την ομαδική ψυχοθεραπεία !!
Όταν στόχος της ομάδας είναι να χαράξει στρατηγική, αυτό που δημιουργούν το ονομάζουν “μεταστρατηγική”. Να προσέξουμε μόνο ότι εδώ πρόκειται γιά νοημοσύνη της ομάδας, δηλαδή γιά μιά άλλη νοημοσύνη, όχι γιά άλλη σκέψη.
Εμείς οι Επικούρειοι είμαστε σε πλεονεκτική θέση σε αυτόν τον τομέα. Διαθέτουμε αυτά που απαιτεί η σημερινή επιστήμη γιά την παραγωγή συλλογικής νοημοσύνης, δηλαδή υπάρχουν οι κατευθυντήριες γραμμές, που είναι οι αξίες μας και ο Κανών, έχουμε ελεύθερους και αυτόνομους ανθρώπους, έχουμε τον στόχο και τους Κήπους και τέλος έχουμε το ετήσιο Συμπόσια και την ετήσια Πανελλήνια Συνάντησή μας όπου συνοψίζονται και οργανώνονται τα επί μέρους. Ο καθένας μας γνωρίζει ότι σε όλα αυτά είναι ο καθένας μας πρωταγωνιστής.
Έτσι, είναι φανερό, ότι η χάραξη στρατηγικής περνάει μέσα από μία φυσική διαδικασία.
Ότι το στρατηγικό όπλο της Επικούρειας φιλοσοφίας είναι ο ίδιος ο Επικούρειος, που αποτελεί μία δυναμική κατάσταση μέσα σε μία δυναμική πραγματικότητα, και, συνεπώς, η στρατηγική της Επικούρειας φιλοσοφίας είναι η στρατηγική του Επικουρείου.
Γεώργιος Καπλάνης Ιαν.2016
